Tetyda
Tetyda było to prehistoryczne morze które powstało 300 mln lat temu a
przestało istnieć 23 mln lat temu. Na terenie Karpat to morze istniało
ponad 100 mln lat. W Polsce Tetyda zajmowała podłużny obszar ciągnący
się od wschodu do zachodu
(zywaplaneta pl/tabela-stratygraficzna/kenozoik/neogen/miocen/miocen-w-polsce
pgi gov pl/pl/geozagroienia-msode-ruchy-tektoniczne-virtual-538.html)
Na jego dnie osadzał się materiał znoszony przez wody z pobliskiego lądu
65
mln lat temu na terenie dzisiejszych Karpat Zachodnich znajdowała się
geosynklina karpacka (geosynklina - podłużne zagłębienie w skorupie
ziemskiej w której gromadziły się osady). Był to rozległy i głęboki
zbiornik wodny z którego ponad powierzchnię wystawał granitowy masyw
Tatr przypominający dużą wyspę. Ponad powierzchnię wody wystawały
również najwyższe części Pienińskiego Pasa Skałkowego, które były
zbudowane z wapieni jurajskich (ponad 145 mln lat temu). W tej
geosynklinie gromadziły się w ciągu milionów lat przynoszone przez rzeki
piaski, żwiry, iły i muły, które później przeobraziły się (pod wpływem
ciśnienia wywieranego przez zalegające wyżej osady) w na przemian
warstwy piaskowców, łupków ilastych oraz częściowo zlepieńców, margli i
wapieni. Grubość tych osadów dochodziła do 6000 m.
Jest to tzw.
flisz karpacki z którego zbudowane są całe Zachodnie Karpaty Zewnętrzne
(świeże, luźne i miękkie osady przesiąknięte wodą pod wpływem różnych
czynników ulegały przeobrażeniom chemicznym i fizycznym. W wyniku tego
stały się one spoiste i twarde - diageneza) Flisz powstał na dnie mórz
na wskutek działalności prądów zawiesinowych.
Podczas największego
nasilenia alpejskich ruchów górotwórczych (około 35 - 25 mln lat temu) w
wyniku ogromnego nacisku skał od strony południowej, sztywna masa
wapieni jurajskich popękała, a część z nich zapadła się. Jednym z takich
wielkich zapadlisk jest Rów Wisły.
Najstarszą formacją geologiczną na terenie Polski jest prekambryjska platforma Wschodnioeuropejska (na północny wschód od Krakowa). W północno-wschodniej części tej płyty na głębokości około 350 m znajduje się najstarsza skała w Polsce licząca ponad 2 miliardy lat (granitoidy).
OdpowiedzUsuńNad nimi znajdują się skały osadowe liczące 1,3 miliarda lat.
W Górach Świętokrzyskich widoczne są ślady kambryjskich skamieniałości sprzed 550 mln lat. Tam też, w Zachełmie odkryto ślady Tetrapoda, który wyszedł na ląd przed 395 mln lat.
300 mln lat temu na terenie górnego Śląska rosły ogromne skrzypy, widłaki i paprocie które z czasem zamieniły się w węgiel. Żyły wówczas tam pół kilogramowe ważki o rozpiętości skrzydeł dochodzących do 75 cm w oraz 2.5 m wije.
Po permskim wymieraniu 250 mln lat temu w Górach Świętokrzyskich pozostawiły ślady pierwsze predinozaury o wielkości ok. 0,5 m. 250 mln lat temu na Opolszczyźnie w okolicach Krasiejowa żyły roślinożerne silezaury.
200 mln lat temu w Górach Świętokrzyskich żyły różne rodzaje dinozaurów m.in zauropody (znaleziono ślady). W tym czasie w okolicach Lisowic żył archozaur.
150 mln lat temu prawie cały obszar Polski (z wyjątkiem okolic Sudetów oraz wschodniego regionu karpackiego) pokryty był płytkim morzem. Gdzieniegdzie znajdowały się wyspy, na przykład w okolicach Bałtowa, gdzie znaleziono ślady allozaura (któremu to śladowi towarzyszyła legenda).
W tym czasie nawiedziły okolice Opoczna nawiedziły fale tsunami które pozostawiły po sobie liczne skamieniałości.
40 mln lat temu rosły na terenie Polski ogromne palmy, 20 mln lat temu rosły ogromne sekwoje, figowce i miłorzęby. Ponieważ morze ustępowało powoli, pozostawiało po sobie bagna i torfowiska.
Około 2.5 mln lat temu nastąpiły wyraźnie ochłodzenie klimatu na terenie Polski.
Około 13 tys. lat temu w północnej części Polski nastąpił upadek meteorytu który utworzył krater o wielkości 20 km (Krater Kościerski).
dg193
TWORZENIE SIĘ BESKIDÓW:
OdpowiedzUsuńNajstarsze znane skały w Polsce to występujące na jej powierzchni gnejsy znajdujące się w Górach Sowich (Sudety Środkowe). Ich wiek określa się na 3 mld lat.
Sudety są jedynym w Polsce miejscem, gdzie na powierzchni występują skały
prekambryjskie, ponieważ na pozostałym obszarze kraju są głęboko ukryte pod pokrywą skał
młodszych.
Era paleozoiczna, rozpoczęła się powszechnym zalewem morza, które w kambrze pokryło
niemal cały obszar naszego kraju. Powstawały w nim osady okruchowe, głównie piaskowce i
łupki.
Ruchy tektoniczne na przełomie kambru i ordowiku spowodowały wycofanie się morza
niemal z całego obszaru Polski. Nie trwało to jednak długo, gdyż już w dolnym ordowiku
morze znowu wkroczyło na obszar kraju i trwało przez cały ordowik i sylur. W morzu
powstawały wtedy piaskowce, margle, mułowce i łupki.
Również w dewonie i dolnym karbonie kraj jest pod wodą. W środku karbonu nastąpiły
potężne ruchy górotwórcze, czasie których wypiętrzyły się Sudety i Góry Świętokrzyskie
wraz z całym obszarem Polski południowej. Morze się cofnęło i zapanowały warunki lądowe.
Klima był wówczas zupełnie inny niż obecny – było wilgotno i gorąco. W takich warunkach
bardzo bujnie rozwijała się roślinność zarodnikowa. Ogromne lasy złożone z widłaków,
paproci i skrzypów porastające bagniska, ciągle zasypywane materiałem pochodzącym z
niszczenia wypiętrzonych łańcuchów górskich doprowadził do powstania pokładów węgla
kamiennego.
W późniejszych okresach geologicznych na przemian obszar kraju był zalewany morzem
sprzyjający powstawaniu różnorodnych skał w tym i bogactw mineralnych eksploatowanych
do dzisiaj, bądź też pozbawiony wody ulegał procesom denudacji i systematycznego
obniżania terenu.
Od triasu na południu Polski , w rejonie Karpat istniał zbiornik morski (ocean Tetydy), w
którym powstawały bardzo różne skały, odmienne niż na pozostałym obszarze kraju. Zbiornik ten był wyraźnie podzielony na dwie części, północna i południową. Inna też była ich historia.
Południowej części morza – w basenie tatrzańskim, powstawały skały okruchowe i wapienne.
W jurze tworzą się osady wapienne i zaczynają pojawiać się także osady krzemionkowe, co
świadczy, że zbiornik morski się pogłębił.
Nieco na południe od basenu tatrzańskiego, znajdował się zbiornik morski, w którym
powstawały osady wapienne i wapienno – krzemionkowe, w których można znaleźć dużo
skamieniałości. Głębokość morza w górnej jurze mogła na obszarze dzisiejszych Pienin
przekraczać nawet 5 km.
Na północ od zbiornika morskiego Pienin znajdował się rozległy zbiornik Karpat
Zewnętrznych. Nie był on jednolity, lecz podzielony na równoległe do siebie rowy o
przebiegu równoleżnikowym. Osady w tym zbiorniku zaczęły powstawać dopiero w górnej
jurze, ale były odmienne od tworzących się w zbiornikach tatrzańskim i pienińskim.
W wyniku działalności prądów morskich niosących po stoku głębokiego zbiornika wielkie
ilości materiału okruchowego powstał flisz. Wyobraźmy sobie, że na stromym fragmencie
dna zbiornika morskiego następuje nagle wstrząs sejsmiczny, który spowoduje osuwanie się
ku dołowi poruszonych przez wstrząs partii osadów leżących na stromym stoku. W dół zsuwa
się wielka ilość osadów przemieszana z wodą, tworząc potężny strumień błotny. Strumień ten,
docierając do podnóża stoku zmniejsza swa prędkość, a niesiony materiał zaczyna się
osadzać. Najpierw osadzi się materiał grubszy, a później drobniejszy. Jeśli prądy niosące do
podnóża materiał osadowy będą działały przez dłuższy czas, u podnóża stoku powstanie
zespół osadów rytmicznie się powtarzających: piaskowiec, mułowiec, łupek, piaskowiec,
mułowiec …itd. Jest to właśnie flisz, z którego zbudowane są Beskidy. Flisz powstawał aż do
końca paleogenu, po czym nastąpiły silne ruchy tektoniczne. Spowodowały one powstanie
płaszczowin Karpat Zewnętrznych i nasunięcie ich w kierunku północnym na kilkadziesiąt
kilometrów. Oznacza to, że osady Karpat nie powstawały w tym miejscu, gdzie się teraz
znajdują, lecz dalej na południu, skąd zostały nasunięte na obecny obszar.
Na przedpolu dźwigających się Karpat Zewnętrznych powstało zapadlisko, w które wlało się
OdpowiedzUsuńod wschodu morze – było to w miocenie. W morzu tym powstawały na południu, przy brzegu
Karpat, osady chemiczne, w tym sole kamienne Wieliczki i Bochni, oraz na północy (rejon
Tarnobrzega, Sandomierza, Machowa) – gipsy i anhydryty, w których utworzyły się następnie
złoża siarki. Dalsze dźwiganie się Karpat spowodowało wycofanie się morza, a na osady,
które powstały w jego południowej części nasunęły się płaszczowiny Karpat Zewnętrznych.
Wyróżnia się kilka jednostek płaszczowin: magurska, grybowska, przedmagurska, śląska,
podśląska i skolska. Nasunięcie to doprowadziło do silnych deformacji osadów solnych, które
uległy pokruszeniu i sfałdowaniu.
POWSTANIE BESKIDÓW
Beskidy są grupą górską należącą do łańcucha Karpat ciągnącego się od Wiednia aż do
Żelaznej Bramy nad Dunajem. Długość całego łańcucha Karpat osiąga 1300 kilometrów. Od
zachodu Karpaty kontaktują z Alpami, a od południowego wschodu z pasmem Bałkanu.
Wszystkie wymienione pasma w sensie geologicznym są bardzo młode, powstały bowiem w
trakcie tzw. alpejskich ruchów górotwórczych. Pod względem budowy geologicznej Karpaty
dzieli się na Wewnętrzne, do których zalicza się Tatry, oraz Karpaty Zewnętrzne – łańcuchy
górskie leżące na zewnątrz Pienińskiego Pasa Skałkowego. W Polsce do Karpat
Zewnętrznych zalicza się grupy górskie Beskidów (Śląski, Mały, Wysoki, Wyspowy, Niski),
Gorce oraz Bieszczady.
SKAŁY BUDUJĄCE BESKIDY
Wędrując po Beskidach szybko zauważymy, że skały, które tu występują, wyglądają
wszędzie bardzo podobnie. W sensie litologicznym całe Karpaty Zewnętrzne są zbudowane z
charakterystycznych skał osadowych, określanych mianem fliszu. Flisz to naprzemianległe
sekwencje szarej barwy piaskowców, a czasem również zlepieńców, mułowców i iłowców.
Skały te wytworzyły się w środowisku morskim oceanu Tetydy, który w kredzie, paleocenie
i miocenie rozciągał się na południu Europy. Dalekimi pozostałościami po tym oceanie są
dziś morze Śródziemne, Czarne i Kaspijskie. Flisz osadzał się na dnie oceanu Tetydy w
postaci podmorskich spływów typu osuwisk: materiał osadowy niesiony rzekami z
otaczających Tetydę lądów osadzał się na skłonie zbiornika, skąd był transportowany dalej
przez prądy lub podmorskie osuwiska inicjowane sztormami bądź trzęsieniami Ziemi.
Środowisko, w jakim osadzał się flisz ,nie sprzyjało zachowaniu się skamieniałości, dlatego
nie należy ich tutaj szukać. Możemy tu znaleźć jedynie tzw. skamieniałości śladowe. Są to
zachowane na powierzchniach warstw ślady toczenia i wleczenia większych okruchów przez
prądy morskie albo pozostałości drążenia i żerowania w osadzie przez skorupiaki. Flisz
występujący w Beskidach powstał głównie w kredzie i paleocenie.
Serie skalne występujące w różnych częściach Beskidów utworzyły się wprawdzie w
podobnym okresie, tj. od górnej jury do paleogenu, ale w różnych częściach basenu, i w
związku z tym różnią się grubością poszczególnych pakietów warstw, zawartością materiału
grubszego (piaszczystego i żwirowego) lub nieznacznie składem mineralnym. Dzięki badaniu
tych właśnie różnic wiemy dziś, że basen Tetydy nie był jednolity, a poszczególne
charakterystyczne serie powstawały w odrębnych mniejszych zbiornikach niejednokrotnie
izolowanych archipelagami wysp. Zasięg tych zbiorników, jak i ich głębokość zmieniały się
również w czasie.
OdpowiedzUsuńRUCHY GÓROTWÓRCZE
Aby powstały góry z osadów deponowanych na dnie morskim, musiało jeszcze dojść
do ruchów tektonicznych powodujących ich wydźwignięcie. W tym miejscu docieramy do
tego, co w budowie geologicznej Beskidów, a właściwie całych Karpat jest najciekawsze – do
ewolucji tektonicznej. W sensie tektonicznym Beskidy tworzy szereg ponasuwanych na siebie
jednostek zwanych płaszczowinami (płaszczowina jest rodzajem wielkiego nasunięcia o charakterze pokrywy regionalnych rozmiarów. Nasunięcie to jest zwykle poziomym przemieszczeniem o wielokilometrowej
amplitudzie – zwykle szereg razy większe od miąższości przemieszczonych pakietów warstw.
Płaszczowinie towarzyszy występowanie licznych i skomplikowanych wewnętrznych
fałdów oraz uskoków).
. W Beskidach największą powierzchnię zajmują trzy
spośród nich: Podśląska, Śląska i Magurska.Jednostki te nachodzą na siebie i każda kolejna
jest młodsza od niżej ległej. Poszczególne płaszczowiny nie są również jednolite
wewnętrznie. Występują tu nasunięcia niższego rzędu, jak również fałdy, fleksury, uskoki i
spękania. Skały budujące płaszczowiny, pomimo często podobnego wieku występujących w
nich osadów, dają się rozróżnić dzięki odmiennej litologii. Zmienność tę uważa się za przejaw
owego zróżnicowana oceanu Tetydy na mniejsze, odrębne zbiorniki sedymentacyjne.
Płaszczowina Podśląska jest to najniższa jednostka, najsłabiej odsłonięta w Beskidach, ale też
najsilniej zdeformowana tektonicznie wskutek ciśnienia jednostek nadległych. Odsłania się
ona u północnego brzegu płaszczowiny śląskiej w pasie od Brzeska do Cieszyna. Jej osady
można również obserwować w niewielkich tzw. oknach tektonicznych między Dunajcem a
Skawą oraz w Kotlinie Żywieckiej. Między Sołą a Wisłą jednostka podśląska występuje w
postaci pstrych łupków i margli górno kredowych i eoceńskich oraz miejscami tzw. warstw
menilitowych i krośnieńskich. Miąższość tej jednostki w Beskidach osiąga 400 m.
Płaszczowina Śląska reprezentuje w pełni wykształcony profil górnej kredy i paleogenu.
W jednostce tej charakterystyczny jest większy udział piaskowców i w obrębie Beskidów
potężny rozwój piaskowcowych tzw. warstw godulskich (do 2000 m miąższości). Warstwy
godulskie tworzą w wielu miejscach samodzielną płaszczowinę drugiego rzędu, zwaną
płaszczowiną godulską. Charakterystyczną cechą jednostki śląskiej jest jej budowa
tektoniczna; dzięki sztywnej piaskowcowej budowie składa się ona z ogromnych bloków
płasko ponasuwanych na siebie i nieznacznie tylko wewnętrznie pofałdowanych.
Spowodowało to bardzo silne sfałdowanie niżej leżących łupkowych utworów tzw. warstw
cieszyńskich, tworzących dolną część płaszczowiny. Inną charakterystyczną cechą
płaszczowiny śląskiej jest obecność podłużnych i poprzecznych wielkich uskoków
tworzących dziś doliny. Strukturą taką jest m.in. dolina Skawy.
Płaszczowina Magurska to najmłodsza i zarazem największa jednostka tektoniczna Beskidów.
Znana jest ona od Winerwaldu w Austrii aż po Ukrainę. Płaszczowina magurska jest
silnie i w charakterystyczny sposób sfałdowana: antykliny są wąskie i nachylone ku północy,
synkliny zaś szerokie i płaskie. Charakterystyczne jest też zjawisko inwersji rzeźby. Polega
ono na tym, że zachowane w synklinach (negatywna część fałdu) piaskowce magurskie, jako
odporniejsze na erozję, tworzą dziś w krajobrazie wyniosłości. Typowym przykładem takiej
struktury jest synklina Babiej Góry. Utwory płaszczowiny magurskiej budujące najwyższe
pasma Beskidów – Beskid Średni, Wyspowy, Sądecki i częściowo Gorce – są utworzone z
piaskowców magurskich wypełniających synkliny.
W jaki sposób doszło zatem do powstania płaszczowin Beskidów? Model podobnych
OdpowiedzUsuńzjawisk zachodzących współcześnie można znaleźć na zachodnim wybrzeżu obu Ameryk lub
u wschodnich wybrzeży Japonii. Dzięki prowadzonym tam obserwacjom geologicznym
opracowano tzw. koncepcję tektoniki płyt, którą współcześnie tłumaczy się powstawanie łańcuchów górskich takich jak Karpaty. (W koncepcji tektoniki płyt w dużym uproszczeniu można przyjąć, że skorupa Ziemi składa się z szeregu oddzielnych płyt, które poruszają się względem siebie. Nowa skorupa oceaniczna
tworzy się w strefach tzw. ryftów - np. Grzbiet Pacyficzny - i pogrąża się w głąb płaszcza Ziemi
w tzw. strefach subdukcji. Strefy te leżą zwykle u krawędzi kontynentów - np. wschodnie
wybrzeże obu Ameryk - i one właśnie są odpowiedzialne za powstawanie łańcuchów górskich,
takich jak Karpaty. Gdy skorupa oceaniczna zapada się w głąb płaszcza w strefach subdukcji,
fałdowaniu i nasuwaniu ulegają osady zgromadzone na dnie oceanu. Zjawiska te zachodzą na
dnie morskim na głębokości kilku kilometrów. Towarzyszą im zjawiska wulkaniczne i
trzęsienia Ziemi).
W świetle tej koncepcji w miocenie nastąpiło utworzenie szeregu stref subdukcji nachylonych pod płytę Afryki. (Subdukcja – w proces polegający na wciąganiu lub wpychaniu jednej - płyty oceanicznej - pod drugą
- oceaniczną lub kontynentalną). W subdukcji nastąpiło niemal całkowite zamknięcie oceanu Tetydy (resztki dawnego dna oceanicznego możemy podziwiać jedynie w nielicznych odsłonięciach, m.in. na Krecie i Cyprze), w efekcie czego płyta Europy zaczęła się podsuwać pod nasuwające i fałdujące się osady fliszu Tetydy. W ten sposób utworzyły się Karpaty, ale też Apeniny, góry Bałkanu i Alpy.
W rejonie Beskidów strefa subdukcji znajdowała się przypuszczalnie gdzieś pod Pienińskim
Pasem Skałkowym, które stanowiły łuk wyspowy (jak dzisiaj wyspy Japońskie). Rejon
Tatr zajmował obszar tzw. basenu załukowego. Był on dużo płytszy od basenu Karpat
Zewnętrznych, dzięki czemu mogły tam się osadzać skały węglanowe – dolomity i wapienie.
Od północy przedpole Karpat (m.in. Górny Śląsk) ulegało wypiętrzaniu, a w krawędziowej
części zagłębianiu pod nasuwające się Karpaty, w wyniku czego południowa część
karbońskiej niecki węglowej leży dziś pod nasunięciem Karpat (np. rejon dawnej kopalni
Kaczyce). Zjawiska te miały miejsce w okresie miocenu i rozpoczęły się ok. 24 mln lat temu.
WYPIĘTRZENIE BESKIDÓW
OdpowiedzUsuńPo nasunięciu się płaszczowin (czyli po zatrzymaniu się subdukcji) następowało stopniowe
dźwiganie masywu Beskidów i jednoczesna jego erozja oraz rozcinanie przez doliny
rzeczne. Wypiętrzanie miało miejsce pod sam koniec miocenu, przede wszystkim w pliocenie
(ok. 5 mln lat temu), kiedy to powstały dobrze widoczne dziś powierzchnie zrównań.
Zaznaczają się one w krajobrazie w postaci spłaszczeń terenu położonych wysoko ponad
dnami dzisiejszych dolin rzek. Intensywne dźwiganie Beskidów miało miejsce trzykrotnie,
gdyż w rzeźbie terenu można wyróżnić następujące powierzchnie zrównań: późnomioceńską,
leżącą na wysokości 250 m (tzw. poziom śródgórski) i plioceńską na wysokości 150 m (tzw.
poziom podgórski) ponad dnami współczesnych dolin. Trzecią, współczesną powierzchnię
tworzą dna obecnych dolin. W okresie plejstocenu, kiedy Europę północną pokryły czapy
lądolodów, miało miejsce również zlodowacenie Karpat. Prawdopodobnie istniały również
małe lodowce w Beskidzie Wysokim – na Babiej Górze i Pilsku. W okresie plejstocenu
zachodziło dalsze wypiętrzanie, co stwierdza się m.in. w deformacjach plejstoceńskich
osadów karpackich rzek. W tym czasie w warunkach surowego peryglacjalnego klimatu i
związanego z nim intensywnego zamarzania i odmarzania, dochodziło do intensywnego
wietrzenia skał fliszowych i powstawania ogromnych osuwisk. Osuwiska
te miały bardzo duży wpływ na ukształtowanie współczesnej rzeźby Beskidów. Powodowały
one zmiany kąta nachylenia i kształtu wielu stoków, a także deformowały przebieg
strumieni. Cześć osuwisk inicjowana była, tak jak i dziś, nadmiernymi opadami, największe
osuwiska inicjowane były niewątpliwie trzęsieniami Ziemi, będącymi dalekim echem
dawnych procesów subdukcji. Jak wykazują wyniki wieloletnich badań
geodezyjnych, ruchy wznoszące w Karpatach trwają nadal, choć ze stosunkowo niewielką
intensywnością. W polskiej części Karpat prędkość wznoszenia wynosi w Tatrach do 5 mm
na rok. Dynamika Beskidów jest bardzo duża dlatego powstają nadal osuwiska.
Na podstawie W. Łoboz Skalne atrakcje Polskich Karpat
dg193
SKAŁKA ANDRYCHOWSKA W TARGANICY GPS 49 st. 48 m 17.60 s N 19 st. 19 m 16.92 s E
OdpowiedzUsuńDlaczego geolodzy z całego świata odwiedzają to miejsce?
Obiekt znajduje się na brzegach i w korycie potoku Targaniczanka, na granicymiejscowości Targanice i Sułkowice, około 300 m powyżej mostku na Targaniczance na drodze Andrychów-Roczyny, na południe od siedziby Ochotniczej Straży Pożarnej w Targanicach Dolnych. Skałka w Targanicach jest klasycznym stanowiskiem geologicznym odwiedzanym zarówno przez studentów geologii jak i uczestników międzynarodowych zjazdów. Ze względu na wysoką rangę naukową i
dydaktyczną znajdujących się tu obiektów geologicznych, jest też atrakcyjnym obiektem
geoturystycznym. Odsłaniają się tu utwory jury, kredy i paleogenu należące do tzw. Skałek
Andrychowskich. Skałki te występują w kilku blokach w polskich Karpatach Zewnętrznych w
rejonie Andrychowa, na granicy pomiędzy nasunięciem płaszczowiny śląskiej na podśląską.
Skałka w Targanicach reprezentuje najlepiej odsłonięty i stosunkowo najbardziej kompletny
profil serii Skałek Andrychowskich. Od 1964 jest pomnikiem przyrody, znajduje się też na
liście obiektów typowanych przez Instytut Ochrony Przyrody PAN do europejskiej sieci
stanowisk geologicznych. Aktualnie brak jest oznakowania skałki i tablic informacyjnych.
Skałka Targanicka jest również ważnym obiektem dla poznania historii badań geologicznych
w Karpatach. Tradycja badań nad utworami Skałek Andrychowskich sięga pierwszej połowy
XIX wieku. Zostały one dokładnie poznane dzięki badaniom wielkiego geologa karpackiego
Mariana Książkiewicza. Budziły duże zainteresowanie, gdyż wyraźnie różniły się od
otaczających je utworów fliszowych kredy i paleogenu brzeżnej części polskich Karpat
Zewnętrznych. Były również przedmiotem kontrowersyjnych opinii wyrażanych przez
różnych badaczy. Początkowo uważane były za porwaki tektoniczne, obecnie uważa się je za
olistolity10, czyli fragmenty skalne przemieszczone do głębokomorskich basenów fliszowych
w wyników podmorskich grawitacyjnych ruchów masowych. W odległości około 300 m na
południe od mostku na Targaniczance, w dnie potoku, znajduje się pojedynczy blok
masywnego wapienia zbliżonego wyglądem do wapieni inwałdzkich, przypuszczalnie wieku
późnojurajskiego, a więc powstałego około 150 milionów lat temu. Pochodzenie tego bloku
oraz jego stosunek do pozostałej części profilu nie są do końca wyjaśnione.
Poniżej, w lewym brzegu potoku odsłaniają się wapienie rogowcowe, silnie zafałdowane i
porozrywane. Wysokość tego kompleksu wynosi ok. 3 m. Ciągnie się on w profilu na
długości ok. 6 m. Skały te są bardzo twarde, mają też wkładki wapieni bardziej miękkich,
marglistych. Mikrofauna jest obfita, składa się niemal wyłącznie z radiolarii i otwornic. Dalej
na północ, na długości ok. 25 metrów znajdują się silnie pofałdowane margle. Bogata
mikrofauna uzyskana z margli jest prawie wyłącznie złożona z otwornic wapiennych.
Posuwając się nieco w dół rzeki widzimy na przestrzeni ok. 4 m twarde, gruboziarniste,
ciemnoszare, a na przełomie prawie niebieskie wapienie organogeniczne, rozpadające się na
płyty. Występują w ławicach o grubości dochodzących do 20 cm, wietrzejąc pokrywają się
skorupą barwy żółto-szarej. Tworzą one formę synklinalną. Skałka znajduje się w pobliżu
drogi z Andrychowa do Żywca, biegnącej przez grzbiet Beskidu Małego i odwiedzanej licznie
przez turystów. W odległości ok. 5 minut piechotą od odsłonięcia znajduje się restauracja z
dogodnym parkingiem. W okolicy jest kilka pięknie położonych hoteli i ośrodków
wypoczynkowych, jak również wyciągów narciarskich. Kilka kilometrów na południe, na
Przełęczy Kocierskiej, znajduje się park wodny.
SKAŁKA W INWAŁDZIE
OdpowiedzUsuńGPS 49 st. 50 m 53.80 s N 19 st. 23 m 48.89 s E
Skąd się wzięły skałki płytkomorskich wapieni w skałach głębokomorskich? Skałka ta znajduje się około 200 m na południe od przystanku kolejowego w Inwałdzie, przy drodze prowadzącej do Zagórnika, niedaleko stadionu sportowego. W jej obrębie został założony kamieniołom, który od 1964 roku jest pomnikiem przyrody
nieożywionej. Wyrobisko rozciąga się z SE na NW, a wysokość ścian sięga tu 10 m. Skałka
wapienna reprezentuje jedną ze Skałek Andrychowskich, dzisiaj uważanych za olistolity.
Znana jest od pierwszej połowy XIX wieku. Wspominana jest również często w
podręcznikach przyrodniczych, a także w wielu pracach naukowych. Jest to obiekt o
wybitnych walorach edukacyjnych odwiedzany corocznie przez studentów geologii, a także
przez wycieczki w ramach zjazdów i konferencji geologicznych krajowych i
międzynarodowych. Jest również atrakcyjnym obiektem geoturystycznym ze względu na
wysoką rangę naukową i dydaktyczną znajdujących się tu obiektów geologicznych. Znajduje
się blisko Wadowic, miejscowości masowo odwiedzanej przez turystów i pielgrzymów
zafascynowanych postacią Jana Pawła II. Przez kamieniołom biegnie żółty szlak turystyczny.
W Inwałdzie uruchomiono niedawno Park Miniatur „Świat Marzeń”, gdzie można oglądać
miniatury najbardziej znanych budowli świata - między innymi Big Bena, Krzywej wieży w
Pizie i Placu św. Piotra, a także makiety dinozaurów. Przy parku tym istnieje dobra baza
hotelowa.
Skałki Andrychowskie są reprezentowane przez izolowane bloki wapienne. W polskich
Karpatach Zewnętrznych stanowią komponent wyjątkowy, znany z pojedynczych
wystąpień. Znajdowane są w okolicach Andrychowa, w strefie nasunięcia płaszczowiny
śląskiej na podśląską. Zostały one szczegółowo opracowane przez wybitnego geologa
karpackiego Mariana Książkiewicza.
Budziły duże zainteresowanie i kontrowersje. Były utworami egzotycznymi, które
znajdowane były w obrębie fliszu paleogeńskiego brzeżnej części polskich Karpat
Zewnętrznych. Były również przedmiotem żywych dyskusji oraz rozbieżnych interpretacji
wyrażanych przez różnych badaczy. Początkowo były uważane za porwaki tektoniczne,
obecnie uznaje się je za olistolity, czyli fragmenty skalne przemieszczone do
głębokomorskich basenów fliszowych w wyników podmorskich ruchów masowych.
W kamieniołomie w Inwałdzie eksploatowano górno jurajskie wapienie zwane inwałdzkimi,
które podobne są do wapieni sztramberskich, odsłoniętych również w Karpatach
Zewnętrznych w Sztramberku w republice Czeskiej, na Morawach. Skałka inwałdzka niegdyś
zaznaczała się w krajobrazie w postaci skalistej wyniosłości. Po długim okresie eksploatacji
wapienia pozostały jedynie jej fragmenty, w większości przykryte hałdami bądź zwietrzeliną.
Wapienie inwałdzkie osadzały się około 140 milionów lat temu w płytkim morzu.
W wyrobisku jest sporo materiału pochodzącego ze współczesnej eksploatacji, która mimo
zakazu wynikającego ze statusu pomnika przyrody jest tu wciąż kontynuowana przez
miejscową ludność. Po prawej stronie od wejścia, w zachodniej ścianie kamieniołomu
odsłaniają się masywne bloki wapienia. Jest to skała twarda, zbita, czasem drobnoziarnista,
miejscami silnie spękana; płaszczyzny spękań są silnie zlustrowane i zbliźniaczone kalcytem
bądź wypełnione zielonawą substancją chlorytową, prawdopodobnie jest to marglista
zwietrzelina. Barwa na powierzchni zwietrzałej jest od jasno kremowej po zieloną, na
świeżym przełamie biała, szara, jasno brunatna. Uławicenie jest niewyraźne, ławice
nieregularne. Bloki te występują na dystansie 30 m, w odsłonięciu o wysokości ok.10 m.
Wapień w wielu miejscach jest drobnozlepieńcowy, złożony z otoczaków wapienia typu
inwałdzkiego osiągających 3 cm średnicy. Występuje w skale w postaci soczewek i gniazd. Z
tymi zlepieńcami związane są wystąpienia fauny; są to głównie obtoczone ośródki ślimaków
oraz gruboskorupowe małże.
W typowym wapieniu fauna występuje bardzo rzadko. Wiek skał został określony na tyton
OdpowiedzUsuń(około 140 milionów lat temu). Zespoły skamieniałości wskazują na rafowe pochodzenie
wapieni inwałdzkich. W odsłonięciu widoczny jest też kontakt tektoniczny pomiędzy
wapieniami inwałdzkimi a mylonitami. Skała mylonityczna uważana była niegdyś za
zwietrzałą skałę magmową - cieszynit. Analizy mikroskopowe wskazują, że jest to mylonit -
utwór osadowy, bądź zwietrzelina skał magmowych, poddana silnym procesom
tektonicznym, które doprowadziły do jej deformacji. Pierwotna geneza tej skały nie jest jasna,
aczkolwiek skała ta jest zapewne starsza od utworów fliszowych. Odsłaniają się tu również
górnokredowe margle z łupkami marglistymi. Mają barwę ciemnoszarą bądź popielatą, na
mokro niebieskawą. Są dość twarde, dzielą się na parocentymetrowe płyty. Bywają nieco
zapiaszczone, na powierzchniach zwietrzałych przybierają brunatny odcień. Osadzały się
około 80-65 milionów lat temu. Niegdyś w skałce w Inwałdzie odnajdywano ślady wapieni
paleoceńskich. W bezpośrednim podłożu skałki występują warstwy krośnieńskie serii
podśląskiej, wykształcone jako łupki margliste z nielicznymi wkładkami mułowców i
piaskowców. Skałka przykryta jest nasuniętymi na nią warstwami lgockimi płaszczowiny
śląskiej. W pobliskiej wsi Inwałd znajduje się masowo odwiedzany Park Miniatur z modelami
charakterystycznych zabytków architektury światowej i z replikami dinozaurów
(Dinolandia).
(na podstawie Władysław Łoboz Skalne atrakcje Polskich Karpat-część 1 Beskidy Zachodnie)
objaśnienia terminów geologicznych:
–– Bolewski A., Kubisz J., Żabiński W. „Mineralogia ogólna”
–– Bolewski A., Manecki A. „Rozpoznawanie minerałów”
–– Dzik J. „Dzieje życia na Ziemi”
–– Gradziński R. i in. „Zarys sedymentologii”
–– Jaroszewski W., Marks L., Radomski A.. „Słownik geologii dynamicznej”
–– Klimaszewski M. „Geomorfologia”
–– Książkiewicz M. „Geologia dynamiczna”
–– Manecki A. „Encyklopedia minerałów”
–– Migoń P. „Geoturystyka”
–– Mizerski W. „Geologia dynamiczna dla geografow”
–– Mizerski W., Sylwestrzak H. „Słownik geologiczny”
–– Orłowski S., Szulczewski M. „Geologia historyczna”
–– Ryka W., Maliszewska A. „Słownik petrograficzny”
–– Stanley Steven M. „Historia Ziemi”
–– Stupnicka E. „Geologia regionalna Polski”
–– www.geoturystyka.pl
Geostanowiska
skalne_atrakcje/skalne_beskidy_zach
Stanowiska najstarszych skał osadowych w polskich
dg193
Skałki Andrychowskie Inwałd Targanice Roczyny str. 23
OdpowiedzUsuńSkałki Andrychowskie Inwałd Targanice Roczyny
dg193
Powstanie Karpat, Tatr, Beskidów i Pogórza Karpackiego (Beskidzkiego):
OdpowiedzUsuńhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Beskidy
https://pl.wikipedia.org/wiki/Orogeneza_alpejska
https://pl.wikipedia.org/wiki/Alpidy
https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82yta_eurazjatycka
https://pl.wikipedia.org/wiki/Karpaty
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pog%C3%B3rze_Karpackie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tatry
dg193